Bardzo modny w ostatnich latach jest tzw. styl eko w uprawie ogrodów. Jednak nie wszyscy dostrzegają, że rzeczywista ekologiczna postawa, to nie tylko oszczędzanie wody, prądu, dokarmianie ptaków i unikanie chemicznej ochrony roślin. Tak samo, jak ekosystem jest złożonym i szerokim pojęciem, tak samo szeroko powinniśmy postrzegać naszą działkę czy nawet ROD, który nie jest centrum, a jedynie jednym z elementów krajobrazu, którego nie powinniśmy zakłócać, a rozsądnie z niego czerpać i go uzupełniać. Jak to zrobić ?
Nasadzenia na działkach a ekosystem
Właściwie od początku funkcjonowania ogrodów działkowych rozsądnym kanonem przy wyborze roślin do uprawy na działkach były stare odmiany wysokopiennych drzew i krzewów owocowych, których obecnie próżno szukać w obrocie handlowym.
Z upływem czasu, (szczególnie od lat 80-tych XX wieku) z powodu wieku drzew, ale też w wyniku różnych trendów i mód ogrodowych, drzewa i krzewy owocowe zaczęto zamieniać na przestrzenie trawnika uzupełniane tujami i innymi iglakami i krzewami ozdobnymi, które często są gatunkami trującymi i inwazyjnie ingerującymi w rodzimy krajobraz Polski. Przestano brać pod uwagę użytkowe wartości roślin, a jedynie estetyczne i rekreacyjne – obecnie działkowcy coraz częściej poświęcają działkę pod uprawę trawników, rezygnując z uprawy warzyw, czy owoców. Wszystko co wymaga nieco więcej wysiłku, czasochłonne uprawy, które dodatkowo mogą zaburzyć modny szablon estetyczny, nie znajdują niestety uznania i zrozumienia.
A przecież nie można zapominać, że uprawy ekologiczne, czyli uprawy różnorodnych odmian roślin, w tym np. leczniczych (pokrzywa, mięta, szałwia, nagietek itp.), rosnących pomiędzy typowymi roślinami warzywnymi, stanowią przykład upraw biodynamicznych, niezwykle pożytecznych dla środowiska, a niełatwych do zrealizowania w tradycyjnym rolnictwie. Dlatego właśnie ogrody działkowe w środowisku miejskim stwarzają ogromne możliwości prowadzenia tego typu upraw. Podobne działania podejmują w ostatnich latach także tzw. miejscy ogrodnicy, sadząc warzywa i inne rośliny w rożnych miejscach w centrum miast.
Estetyka i moda a rzeczywista ekologia
Obecnie kluczowym elementem postrzegania ogródków działkowych jest ich estetyka, czyli brak chwastów, zadbane altany oraz inne elementy zagospodarowania działek. Rzeczywista ekologiczna rola działki i ROD nie jest chyba wciąż właściwie rozumiana, pomimo nowych tendencji zmierzających do tzw. eko modernizacji ogrodów.
Na pierwszy plan przy rozpatrywaniu funkcji ekologicznej działek (i ogrodów w ogóle) wysuwa się problem obsadzania ich obcymi (dla polskiego krajobrazu) gatunkami roślin, które wprowadzane są właściwie bez żadnych ograniczeń. Wciąż za rzadko bierzemy pod uwagę informacje np. o gatunkach trujących, które pojawiają się w obrocie handlowym, ich oddziaływaniu na rodzimą florę, a także na faunę. Dostępna informacja w tym względzie powinna wypływać od firm zajmujących się wprowadzaniem do obrotu handlowego gatunków obcych.
Kolejna fundamentalna rzecz, gdy mówimy o ekologicznej działce, to brak brania pod uwagę potrzeby uprawiania różnorodnych roślin uprawnych, w tym pielęgnowaniu starych drzew i krzewów owocowych. Ma to ścisły związek z bogactwem występowania wielu zwierząt (np. bezkręgowców – szczególnie owadów, niejednokrotnie gatunków chronionych), jakie można znaleźć na terenie ROD. Bezkręgowce, a także drobne kręgowce (ropuchy, żaby, ryjówki itp.) stanowią o bogactwie, bioróżnorodności i prawidłowym funkcjonowaniu ekosystemu, jakim jest ogród działkowy. Tymczasem powszechność stosowania pestycydów i herbicydów oraz koszenie rozległych trawników bezpośrednio wpływa na zanikanie różnorodności bezkręgowców, a co za tym idzie płazów, a w dalszej kolejności gniazdujących ptaków.
Wspomniane, wciąż zachodzące zmiany w sposobie zagospodarowania działek powodują zanikanie wielu roślin użytkowych, a wraz z nimi różnych gatunków zwierząt. Strażnikami eko równowagi w ROD są nadal stare gatunki i odmiany drzew i krzewów owocowych. Wielu z nich obecnie nie spotyka się już w obrocie handlowym, a to właśnie dbałość o ciągłość uprawy i pielęgnacja starszych drzew owocowych w ROD mogłyby pomóc w odnowieniu uprawy w sadach (które także zanikają) wielu gatunków roślin o istotnych walorach smakowych, odpornych na lokalne warunki klimatyczne oraz długotrwałe przechowywanie.
Atut posiadania przez ROD wyjątkowego waloru, jakim jest występowanie gatunków rzadkich, różnorodnych oraz starych odmian drzew i krzewów owocowych i propagowanie tej wartości może przyczynić się do zwiększenia świadomości (społeczeństwa i władz) potrzeby szczególnej ochrony ogrodów działkowych w środowisku miejskim.
Przyrodniczy aspekt ROD zdecydowanie wyróżnia je spośród ogrodów przydomowych w dzielnicach mieszkaniowych i terenów parków miejskich, na które niejednokrotnie próbuje się ogrody działkowe zamieniać. Propagowanie upraw roślin typowych dla dawnych ekosystemów ogrodów powinno zasługiwać na wsparcie ze strony nie tylko zarządów ROD, ale także – albo przede wszystkim – gmin.
oprac.
Maciej Aleksandrowicz
st. instruktor ds. ogrodniczych
OZ Mazowiecki
Polski Związek Działkowców
Stowarzyszenie Ogrodowe
Okręg w Elblągu
Polski Związek Działkowców
Stowarzyszenie Ogrodowe Okręg w Elblągu
tel. 55 620-97-77 e-mail: elblag@pzd.pl
82-300 Elbląg ul. Kościuszki 106